भारतको कडा प्रतिक्रिया: पाकिस्तानसँगको जलसम्झौता र कूटनीतिक सम्बन्ध स्थगित
बिहीबार, वैशाख ११, २०८२
कश्मीरमा भएको पछिल्लो जघन्य आक्रमणपछि भारतले पाकिस्तानविरुद्ध कडा र निर्णायक कूटनीतिक कदमहरू घोषणा गरेको छ। मंगलबार कश्मीरको एक भीडभाडयुक्त क्षेत्रमा भएको आक्रमणमा २६ जना सर्वसाधारणको ज्यान गएपछि भारत सरकारले पाकिस्तानलाई दोषी ठहर गर्दै तत्काल प्रभावबाट जलसम्झौता स्थगित गर्नुका साथै अन्य कूटनीतिक सम्बन्धहरू पनि कमजोर बनाउने निर्णय सार्वजनिक गरेको हो।
आक्रमणको पृष्ठभूमि र भारतको आरोप
कश्मीरको मुस्लिम बहुल क्षेत्रमा भएको यस आक्रमणको जिम्मा अहिलेसम्म कुनै पनि समूहले नलिए तापनि भारतले यसलाई ‘सीमा-पार आतङ्कवाद’ को संज्ञा दिँदै पाकिस्तानलाई नै दोषी ठहर गरेको छ। भारतको विदेश सचिव विक्रम मिस्रीले बुधबार आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा भने, “पाकिस्तानले सीमा पारबाट आतङ्कवादी गतिविधिहरूलाई समर्थन र संरक्षण दिइरहेको प्रमाणहरूसहित हामीले कूटनीतिक तथा अन्तर्राष्ट्रिय फोरमहरूमा यस विषयलाई उठाउने निर्णय गरेका छौं ।”
इन्डस जल सम्झौता स्थगित
भारतले सन् १९६० मा पाकिस्तानसँग गरेको इन्डस जल सम्झौता तत्काल प्रभावबाट स्थगित गर्ने घोषणा गरेको छ। उक्त सम्झौताले भारत र पाकिस्तानलाई तीन–तीन वटा हिमाली नदीको पानी प्रयोग गर्ने अधिकार दिएको थियो। यस सम्झौताले दुवै देशबीच दशकौंसम्म पानी बाँडफाँटको विषयमा स्थायित्व कायम राखेको थियो ।
विदेश सचिव मिस्रीका अनुसार, “जबसम्म पाकिस्तानले सीमा पार आतङ्कवादप्रति स्पष्ट रूपमा अस्वीकृति जनाउँदैन र ठोस कदमहरू चाल्दैन, तबसम्म इन्डस जल सम्झौता पूर्ण रूपमा स्थगित रहनेछ ।”
सम्झौतासँगै स्थापन गरिएको इन्डस आयोग पनि हाललाई निष्क्रिय अवस्थामा राखिने भारतले स्पष्ट पारेको छ ।
सीमा बन्द, कूटनीतिक कटौती
भारतले पाकिस्तानसँगको मुख्य स्थल नाका अटारी–वाघा नाका पनि बन्द गर्ने निर्णय गरेको छ। मे १ अगाडि वैध कागजात भएका यात्रुलाई मात्र फर्किन छुट दिइएको छ। अटारी–वाघा नाका भारत–पाकिस्तान सम्बन्धमा प्रतीकात्मक रूपमा अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ, जहाँ दैनिक हुने परेडले दुई मुलुकबीचको सम्बन्धलाई जनाउने गर्छ। यसका साथै, भारतले नयाँ दिल्लीस्थित पाकिस्तान दूतावासका रक्षा सल्लाहकार र अन्य सैन्य अधिकारीहरूलाई एक साताभित्र देश छोड्न निर्देशन दिएको छ। साथै पाकिस्तानस्थित भारतका रक्षा, नौसेना र वायुसेना सल्लाहकारहरूलाई पनि फिर्ता बोलाउने निर्णय लिइएको छ ।
कश्मीरको द्वन्द्व र क्षेत्रीय असर
कश्मीरमा सन् १९८९ देखि भारतविरुद्ध विद्रोह चलिरहेको छ, जसमा केही समूहहरूले स्वतन्त्रता माग गरेका छन् भने केहीले पाकिस्तानसँग मिल्ने चाहना राखेका छन् । भारत र पाकिस्तान दुवैले पुरै कश्मीर क्षेत्रमाथि दाबी गर्दै आएका छन्, यद्यपि पाकिस्तान सानो हिस्सामा मात्र नियन्त्रणमा छ ।
विश्लेषकहरूका अनुसार, भारतले चालेका पछिल्ला कदमहरूले दुई देशबीचको सम्बन्ध झनै चिसिनेछ । यसले दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय स्थायित्वमा पनि असर पुर्याउने सम्भावना रहेको छ , भारतको यो निर्णय केवल तत्कालीन आक्रमणप्रतिको प्रतिक्रिया मात्र नभएर दीर्घकालीन रणनीतिक समीकरण परिवर्तन गर्ने संकेतका रूपमा पनि हेरिएको छ। अब पाकिस्तानको भावी प्रतिक्रिया र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको हस्तक्षेपले मात्र यस क्षेत्रको भविष्य निर्धारण गर्नेछ ।
